Ένα από τα πολύ σημαντικά προβλήματα της σύγχρονης κοινωνίας είναι η εξάρτηση: από παραισθησιογόνες ουσίες (ναρκωτικά), από το αλκοόλ, από την πορνογραφία, από τα τυχερά παιχνίδια κ.λπ. Αν λοιπόν θέλουμε να αντιμετωπίσουμε την εξάρτηση, είναι απαραίτητο να κατανοήσουμε τη φύση της.
Ο Φαίδων Καλοτεράκης, Υπεύθυνος του Κέντρου Θεραπείας Εξαρτημένων Ατόμων ΙΘΑΚΗ, γράφει:
«Κανείς μας δεν μπορεί να παραγνωρίσει την πολυπλοκότητα της αιτιοπαθολογίας της εξάρτησης. Μιλάμε, με λίγα λόγια, για ένα πολυπαραγοντικό φαινόμενο. Οι διαστάσεις του: κοινωνική, ψυχική, βιολογική, οικονομική, πνευματική, πολιτική, νομική κ.λπ. Εκείνες όμως οι διαστάσεις που έχουν ένα, ας πούμε, ειδικό βάρος είναι η βιολογική, η ψυχική και η κοινωνική. Η εξάρτηση είναι κυρίως και πρωτίστως ένα βιοψυχοκοινωνικό φαινόμενο. Ας δούμε λοιπόν αυτές τις τρεις πτυχές πιο αναλυτικά.
Η βιολογική διάσταση
Ένα από τα μεγαλύτερα επιτεύγματα του ανθρώπινου γένους τις τελευταίες δεκαετίες, ισοδύναμο ίσως με τη δυνατότητά μας να ταξιδεύουμε στο Διάστημα, είναι το γεγονός ότι μπορούμε να διαβάζουμε τον εγκέφαλό μας (brain scanning). Γνωρίζουμε έτσι ότι η εξάρτηση είναι συνυφασμένη με τη λειτουργία του εγκεφάλου, σε τέτοιο μάλιστα βαθμό που επιστήμονες την χαρακτηρίζουν ασθένεια του εγκεφάλου (brain disease). Η νευροεπιστήμη έχει εξελίξει την ειδική τεχνολογία τόσο πολύ, ώστε με μεγάλη ακρίβεια περιγράφουμε πια τη δραστηριότητα των νευροδιαβιβαστών, και ουσιών σαν την ντοπαμίνη ή τη σεροτονίνη. Παρατηρούμε λοιπόν ότι η εξάρτηση συμβαίνει λόγω αλλαγών στη λειτουργία νευρωνικών κυκλωμάτων του εγκεφάλου, τα οποία σχετίζονται πολύ συγκεκριμένα με το αίσθημα της ανταμοιβής.
Γράφει ο Griffith Edwards στο “Αποποινικοποίηση της χρήσης ουσιών: σωστή απάντηση ή λάθος ερώτηση;” (Εκδόσεις «Ερευνητές / ΚΕΘΕΑ»): “Κάθε απόπειρα να κατανοήσουμε την εξάρτηση (τον εθισμό) πρέπει να έχει ως αφετηρία της το τι έχουν να πουν οι άνθρωποι, καθώς και την προσπάθεια να καταλάβουμε πώς πραγματικά είναι αυτή η αίσθηση, και τη συνειδητοποίηση ότι στην ουσία της η εξάρτηση βιώνεται ως μια μεταστροφή στη σχέση εξουσίας μεταξύ ατόμου και ουσίας. Όσον αφορά στην επιστημονική βάση αυτής της μεταστροφής, οι μηχανισμοί είναι και ψυχολογικοί και βιολογικοί. Τα εθιστικά ναρκωτικά έχουν το κοινό χαρακτηριστικό ότι ανταμείβουν τη χρήση. Επιφέρουν την απελευθέρωση χημικών ουσιών που επιδρούν σε συγκεκριμένες περιοχές του εγκεφάλου, και δημιουργούν την αίσθηση της απόλαυσης. Η επαναλαμβανόμενη εμπειρία αυτής της ανταμοιβής χτίζει τη συνήθεια της αναζήτησης του ναρκωτικού. Με πιο απλούς όρους, η εξάρτηση είναι η ισχυρή επίκτητη συνήθεια της αναζήτησης του ναρκωτικού”.
Αυτή η εμφανής βιολογική διάσταση της εξάρτησης αποκτά μεγαλύτερη πολυπλοκότητα, όταν στο ίδιο άτομο διαγνώσουμε ψυχική διαταραχή που χρειάζεται φαρμακευτική αγωγή (η κατάσταση αυτή ονομάζεται συνοσηρότητα ή, απλά, διπλή διάγνωση). Ασφαλώς τέτοιες περιπτώσεις αντιμετωπίζονται θεραπευτικά με συνδυασμό ψυχοθεραπείας και χορήγησης φαρμάκων.
Η ψυχική διάσταση
Θεωρώ ότι λίγοι από εμάς συνειδητοποιούμε ότι για πολλούς συνανθρώπους μας η εξάρτηση λειτουργεί σαν μια μορφή αυτοθεραπείας. Είναι δηλαδή ένας αποτελεσματικός τρόπος διαχείρισης δυσάρεστων συναισθημάτων, και κυρίως του πόνου. Και όντως το αποτέλεσμα είναι εγγυημένο (γι᾽ αυτό κάποιος επιστρέφει στην ίδια συμπεριφορά ξανά και ξανά). “Πίνω, για να ξεχάσω”, λέγαν οι παλιοί. Γυρίζουμε σπίτι μετά από μια μέρα στη δουλειά έχοντας μαλώσει με το αφεντικό μας, και θέλουμε να χαλαρώσουμε. Μια κουβέντα με τον σύντροφό μας πιθανόν να μας φέρει την ποθητή χαλάρωση. Μπορεί όμως και όχι, γιατί και ο άλλος κουβαλάει τη δική του ένταση. Προσωπικά, ως φίλαθλος θα μπορούσα να δω κανέναν αγώνα στην τηλεόραση, αλλά πάλι ως οπαδός του Ηρακλή μάλλον βαδίζω από πίκρα σε πίκρα! Ενώ αν πιω ουίσκι από το μπουκάλι που έχω στο ντουλαπάκι, η ηρεμία μου είναι εξασφαλισμένη.
Πριν από λίγο καιρό, ένας φίλος μού έλεγε με δάκρυα στα μάτια ότι είναι ευτυχισμένος μόνο όταν παίζει φρουτάκια, τον γνωστό κουλοχέρη. Αληθινά τραγικό. Η εξάρτηση είναι τελικά ένας από τους πιο κοινούς τρόπους διαχείρισης του έντονου ψυχικού πόνου, ένας τρόπος διαφυγής από μια πραγματικότητα βαθιά επώδυνη.
Αυτό στο οποίο μόλις αναφέρθηκα, γίνεται πιο εύκολα αντιληπτό στις συνεδρίες οικογενειακής θεραπείας που κατά καιρούς κάνω. Ενώ η αντίληψη ότι ο εξαρτημένος είναι συνήθως παιδί χωρισμένων γονιών είναι ένας ακόμα μύθος, η παθολογική δυσλειτουργία μιας οικογένειας είναι ένας εμφανής παράγων που συντελεί στην ύπαρξη της εξάρτησης. Καθώς η συζήτηση ανάμεσα στα μέλη της οικογένειας εξελίσσεται μπροστά μου, γίνεται αντιληπτό ότι ο εξαρτημένος γιος ίσως και να είναι ο πιο ευαίσθητος και υγιής κρίκος της ομάδας. Είναι τέτοιες φορές που σκέφτομαι ότι και εγώ, αν ήμουν στη θέση του, μάλλον θα έκανα χρήση, για να ξεφύγω από μια ακραία παθολογική κατάσταση (σαν την κακοποίηση, για παράδειγμα).
Σε πολλούς από εμάς η εξάρτηση από κάτι (ή από κάποιον) έρχεται να καλύψει βαθιά ψυχικά τραύματα, που τα έχουμε αποκτήσει σε μια πρώιμη φάση της ζωής μας, σε μικρή δηλαδή ηλικία.
Η κοινωνική διάσταση
Είναι αλήθεια πως η χρήση ψυχοτρόπων ουσιών ήταν συνηθισμένη πρακτική πολλών αρχαίων πολιτισμών. Οι Ασσύριοι ανακάλυψαν τη μπίρα, οι Ίνκας μαστούρωναν με φύλλα κόκας, ενώ οι Αζτέκοι στο Μεξικό με καθαρή σοκολάτα σε υγρή μορφή. Πέρα από την αναφορά του Ομήρου στους Λωτοφάγους έχουμε στην αρχαία Ελλάδα τα Ελευσίνια και τα Καβείρια μυστήρια, καθώς επίσης και τις Διονυσιακές τελετές.
Ίσως το πιο γνωστό παράδειγμα χρήσης ψυχοδραστικής ουσίας να είναι αυτό στον ναό του Απόλλωνα στους Δελφούς, όπου οι ιέρειες του ναού, οι Πυθίες, έρχονταν σε έκσταση μασουλώντας φύλλα κάποιου φυτού (σίγουρα όχι δάφνης!), εκφέροντας έτσι ακατάληπτο λόγο, τον οποίο οι ιερείς ερμήνευαν πολιτικά κατά το δοκούν (συνήθως προς συμφέρον της Αθήνας).
Όλη αυτή η χρήση όμως είχε αρχή, μέση και τέλος, και συνήθως αποτελούσε μέρος μιας θρησκευτικής τελετής, που συνέβαινε μέσα σε ένα πολύ συγκεκριμένο πλαίσιο. Ασφαλώς δεν μπορούμε να δαιμονοποιήσουμε καμιά ουσία, που απλά είναι ύλη. Δεν υπάρχει δηλαδή καλό ή κακό όπιο. Υπάρχει μια εκδοχή του οπίου, που είναι ευεργετική για τον άνθρωπο, η μορφίνη, ένα από τα πιο ισχυρά αναλγητικά, που ανακουφίζει χιλιάδες συνανθρώπους μας, ειδικά στα τελικά στάδια του καρκίνου. Υπάρχει επίσης και ένα παράγωγο της ίδιας ουσίας, η ηρωίνη, που αποβαίνει θανατηφόρο για άλλες τόσες χιλιάδες. Είναι η σχέση μας με τις ουσίες που μπορεί να χαρακτηρισθεί υγιής ή όχι. Κάτι σαν το μαχαίρι, δηλαδή, και τη χρήση του: μπορούμε να κόψουμε ψωμί, μπορούμε και να λαβώσουμε κάποιον.
Πότε και γιατί αλλάζει αυτή η εικόνα, και μιλάμε για την εξάρτηση ως μαζικό κοινωνικό φαινόμενο;
Για όλα φταίει ο ατμός. Ή καλύτερα, η ανακάλυψη του ατμού ως πηγή ενέργειας. Η Βιομηχανική Επανάσταση είναι που φέρνει κυριολεκτικά τα πάνω-κάτω στην καθημερινότητα των ανθρώπων του 19ου αιώνα. Οι κάτοικοι της υπαίθρου μετακινούνται κατά εκατοντάδες στις μεγαλουπόλεις με ατμοκίνητα τρένα, γιατί εκεί βρίσκονται οι δουλειές, τα εργοστάσια με τις ατμοκίνητες μηχανές, η βαριά βιομηχανία, η μαζική παραγωγή. Σ᾽ αυτές τις μεγαλουπόλεις-κόλαση (φέρτε στον νου σας τις εικόνες από το Λονδίνο του Charles Dickens), ο άνθρωπος αποξενωμένος από το φυσικό του περιβάλλον και από τον διπλανό του, νιώθοντας σαν ένα ανώνυμο και αδύναμο μυρμηγκάκι, προσπαθεί να βρει διέξοδο διαφυγής από μια πραγματικότητα που τον συνθλίβει. Καταφεύγει λοιπόν στο ποτό, στο αλκοόλ στην Ευρώπη και στη Βόρεια Αμερική, και στο όπιο στην Ασία.
Στον σημερινό μας κοινωνικό βίο, αυτή η αίσθηση της αποξένωσης από τη φύση και της απόλυτης μοναξιάς, θαρρείς πως είναι πιο έντονη από ποτέ. Όταν λοιπόν μου ζητάνε γονείς να εξηγήσω γιατί τα παιδιά μας καταφεύγουν στις ουσίες, θέλοντας να αναδείξω αυτήν ακριβώς την κοινωνική διάσταση, τους προκαλώ να αναλογιστούν τι εμείς, η προηγούμενη γενιά δηλαδή, τους αφήνουμε ως κληρονομιά και ως ελπίδα. Τι όνειρα τους επιτρέπουμε να ονειρευτούν, ούτως ώστε η φυσιολογική αμφισβήτηση της νιότης να μπορεί να μετατραπεί όχι σε αυτοκαταστροφή, αλλά σε δημιουργικότητα;
Σαν τη στρουθοκάμηλο
Ο στρουθοκαμηλισμός υπάρχει ακόμα και στις καλύτερες οικογένειες. Είναι στην ανθρώπινη φύση μας να αρνούμαστε να δούμε και να αναγνωρίσουμε αυτό που μας δυσκολεύει και μας δημιουργεί έντονη δυσαρέσκεια ή πόνο. Οι περισσότερες κοινωνίες, όταν έρχονται κατάφατσα με μια ιδιαίτερα προβληματική κατάσταση, περνούν πρώτα από το στάδιο της άρνησης, μετά από αυτό του πανικού, για να καταλήξουν τέλος, αν όλα πάνε κατ᾽ ευχήν, στην ψύχραιμη αντιμετώπιση.
Στη χώρα μας, για παράδειγμα, ενώ εδώ και καιρό αντιμετωπίζουμε μυαλωμένα και ψύχραιμα τη διάδοση των περισσότερων ψυχοτρόπων ουσιών, έχουμε επιλέξει να εθελοτυφλούμε σχετικά με τα καταστροφικά αποτελέσματα της εξάρτησης από το αλκοόλ. Είναι αλήθεια ότι η συγκεκριμένη εξάρτηση είναι από τις πιο δύσκολες στην αντιμετώπισή της. Αργεί να φανεί, να σκάσει στην επιφάνεια, κυρίως γιατί ο ίδιος ο αλκοολικός αρνείται να αναγνωρίσει το πρόβλημά του. Το γεγονός ότι η χρήση του αλκοόλ όχι μόνον είναι κοινωνικά αποδεκτή, αλλά θεωρείται μάλιστα και μέρος της λαϊκής μας παράδοσης, συμβάλλει σ᾽ αυτήν την άρνηση. Στα χρόνια της οικονομικής κρίσης επιβεβαιώνεται μια σοβαρή έξαρση της αλκοολεξάρτησης κυρίως σε μεσήλικες άντρες που είτε έχασαν τη δουλειά τους είτε αντιμετωπίζουν σοβαρά οικονομικά προβλήματα.
Αντίστοιχη έξαρση συναντάμε στον γυναικείο πληθυσμό, όπου παρατηρείται μεγάλη κατάχρηση βενζοδιαζεπινών (ψυχοφαρμάκων). Στις δε νεότερες ηλικίες έχουμε ιδιαίτερα προβληματική χρήση κάνναβης. Τη χαρακτηρίζω προβληματική, γιατί γνωρίζουμε ότι η τετροϋδροκαναβινόλη (THC), το δραστικό συστατικό του χασίς, καταστρέφει τα κύτταρα ενός εγκεφάλου που είναι σε ανάπτυξη (ο ανθρώπινος εγκέφαλος αναπτύσσεται μέχρι τα 23-25 χρόνια περίπου). Τα κύτταρα που καταστρέφονται είναι αυτά που έχουν σχέση με την ευφυία, τη μνήμη και την αίσθηση του πόνου. Εξίσου σοβαρή είναι και μια διάσταση που θέλω να την ονομάζω παιδαγωγική διάσταση. Με τη χρήση κάνναβης ο έφηβος μαθαίνει μια συμπεριφορά, αυτήν της φυγής από την πραγματικότητα. Σε αντίθεση με το αλκοόλ, που μπορεί να το πίνεις για τη γεύση του, η χρήση μαύρου γίνεται μόνο για να μαστουρώσει κάποιος, να “φτιάξει κεφάλι”. Ανοίγει λοιπόν μια πόρτα σε συμπεριφορικό επίπεδο. Κι ενώ είναι ασφαλώς ανόητο και αντιεπιστημονικό να συμπεραίνουμε ότι όποιος κάνει χρήση κάνναβης θα καταλήξει στην ηρωίνη, το γεγονός ότι σε ποσοστό που ξεπερνά το 90%, αυτοί που συμμετέχουν σε θεραπευτικά προγράμματα ξεκίνησαν με το χασίς, θα έπρεπε να μας προβληματίσει τουλάχιστον.
Μιας και μιλάμε για τις νεότερες ηλικίες, δεν μπορεί να μην αναφερθούμε στον στρουθοκαμηλισμό που επιδεικνύουμε ως κοινωνία σχετικά με τη ραγδαία εξάπλωση της εξάρτησης από το διαδίκτυο. Η εξάρτηση από το internet έχει ποικίλες μορφές: κοινωνική δικτύωση (facebook, instagram, twitter), πορνογραφία, ηλεκτρονικός τζόγος, downloading, παιχνίδια (gaming) κ.λπ. Μια “συνταγή” οριοθέτησης για τους γονείς μπορεί να είναι αυτό που προτείνει ο Serge Tisseron, το 3-6-9-12 (καθόλου τηλεόραση πριν τα 3 χρόνια, όχι παιχνίδια σε κονσόλα πριν τα 6, όχι internet εν γένει πριν τα 9, όχι κοινωνικά μέσα και δίκτυα πριν τα 12).
Όσο για τον τζόγο, που αφορά όλες τις ηλικίες και έχει κλείσει πολλά σπίτια, τι να πούμε. Σχετικά πρόσφατα, το ελληνικό Κοινοβούλιο αποφάσισε να δοθούν πάνω από 20.000 άδειες σε διάφορα σημεία της επικράτειας για τη λειτουργία μηχανημάτων παιγνίων (δυστυχώς “είναι πολλά τα λεφτά, Άρη”, ακόμα και για το κράτος μέσω της φορολόγησης).
Καλύτερο το προλαμβάνειν από το θεραπεύειν
Οι διεθνείς επιστημονικές έρευνες μας δείχνουν ότι ένα σχετικά μικρό ποσοστό των εξαρτημένων καταφεύγει στα προγράμματα απεξάρτησης, και ένα ακόμα μικρότερο ποσοστό τα ολοκληρώνει. Έχοντας αυτό στο μυαλό μας είναι εύκολο να πειστούμε για τη σπουδαιότητα και την αναγκαιότητα της πρόληψης. Η πρόληψη αποτελεί σημαντικό κομμάτι της ψύχραιμης αντιμετώπισης στην οποία αναφερθήκαμε, και η οποία μας βοηθάει να ξεπεράσουμε την όποια άρνηση του προβλήματος (τόσο σε κοινωνικό όσο και σε ατομικό επίπεδο), αλλά και τον πανικό που μπορεί το πρόβλημα να φέρει μαζί του.
Η εξάρτηση δεν συμβαίνει σε μια νύχτα. Σαν συμπεριφορά έχει μια πορεία, εξελίσσεται. Χάριν ευκολίας μπορούμε να ξεχωρίσουμε τρία στάδια: πειραματισμός, ενασχόληση, εξάρτηση. Ειδικά για τις ουσίες κάνουμε την εξής διάκριση: χρήση, κατάχρηση, εξάρτηση.
Επειδή λοιπόν η εξάρτηση δεν είναι κάτι που εμφανίζεται ξαφνικά στη ζωή ενός ανθρώπου, το ερώτημα που τίθεται επιτακτικά είναι το κατά πόσο μπορούμε να αναγνωρίσουμε μερικά από τα αίτια που οδηγούν κάποιους από ανάμεσά μας να περπατήσουν αυτόν τον δρόμο. Θα παραθέσω εδώ τη λίστα που έχουν δημιουργήσει οι συνάδελφοι του Τομέα Πρόληψης του ΚΕΘΕΑ, και που περιλαμβάνει μερικούς από αυτούς τους πιθανά επιβαρυντικούς παράγοντες:
– Η ανοχή ως προς τη χρήση ουσιών
– Η διαθεσιμότητα των ουσιών
– Ο κοινωνικός αποκλεισμός
– Η αποξένωση
– Η έλλειψη υποστηρικτικών κοινωνικών δομών
– Ο καταναλωτικός τρόπος ζωής
– Η πίεση, το άγχος
– Η έλλειψη ευκαιριών επαγγελματικής απασχόλησης
– Η παρέα με χρήστες ουσιών
– Η χρήση και κατάχρηση ουσιών από τους γονείς
– Η έλλειψη συναισθηματικών δεσμών στην οικογένεια
– Η βία, η παραμέληση, οι υπέρμετρες οικογενειακές συγκρούσεις
– Το χαοτικό οικογενειακό περιβάλλον
– Η αναποτελεσματική επίβλεψη από τους γονείς
– Οι υπέρμετρες και μη ρεαλιστικές προσδοκίες
– Ο ψυχικός πόνος
– Η μοναξιά
– Η χαμηλή αυτοεκτίμηση
– Η έλλειψη ορίων
– Η αβεβαιότητα ως προς αξίες, στόχους, προτεραιότητες
– Η έλλειψη δεξιοτήτων ζωής (λήψης αποφάσεων, αυτοελέγχου, υπευθυνότητας, αντίστασης, διεκδίκησης κ.ά.)
– Η έλλειψη επικοινωνίας
– Η αδυναμία διαχείρισης έντονων συναισθημάτων και ματαιώσεων
– Η ασυγκράτητη παρορμητικότητα
– Η ανία, η πλήξη
– Η αναζήτηση διαρκούς ευτυχίας και ευχαρίστησης
– Η αρχική χρήση ουσιών κατά την προεφηβεία
– Η σχολική αποτυχία σε σταθερή βάση
– Η πρόωρη αντικοινωνική συμπεριφορά
Μια ερώτηση που μου γίνεται συχνά από γονείς είναι το αν ο πατέρας ή η μητέρα μπορούν να καταλάβουν ότι το παιδί τους κάνει χρήση ουσιών. Εδώ χρειάζεται ιδιαίτερη προσοχή. Πολλές αλλαγές στη συμπεριφορά του παιδιού μας μπορεί να έχουν να κάνουν με την εφηβεία ή με τη φάση την οποία περνάει. Χρειάζεται παρατηρητικότητα από μέρους του γονιού, χωρίς όμως κάποιος να παριστάνει τον ερασιτέχνη ντετέκτιβ. Παρεμπιπτόντως, ένα μεγάλο μέρος της ενασχόλησης των επαγγελματιών ιδιωτικών ερευνητών, ιδίως μετά την αποποινικοποίηση της μοιχείας, έχει να κάνει με αυτό ακριβώς: την παρακολούθηση παιδιών μετά από γονεϊκή παραγγελία. Για να διαπιστώσουμε όμως ως γονείς αν όντως κάτι συμβαίνει, μπορούμε να αναρωτηθούμε τα εξής (δανείζομαι πάλι από έντυπο του Τομέα Πρόληψης του ΚΕΘΕΑ):
– Φαίνεται το παιδί σας απόμακρο, μελαγχολικό, κουρασμένο, απρόσεχτο σε σχέση με την προσωπική του περιποίηση;
– Έχει αρχίσει να γίνεται εχθρικό, επιθετικό και μη συνεργάσιμο;
– Έχει ξαφνικές αλλαγές στη διάθεσή του από χαρούμενο και ζωηρό σε σκυθρωπό, αμίλητο και κακόκεφο;
– Έχουν χειροτερέψει οι σχέσεις του παιδιού σας με τα άλλα μέλη της οικογένειας;
– Έχει απομακρύνει ή παρατήσει τους παλιούς του φίλους;
– Παρουσιάζει χαμηλή σχολική απόδοση και πολλές απουσίες;
– Έχει χάσει το ενδιαφέρον του για τις αγαπημένες του δραστηριότητες;
– Έχουν αλλάξει οι συνήθειες του παιδιού σας όσον αφορά στη διατροφή και τον ύπνο του (π.χ. υπνηλία ή αϋπνία, απώλεια όρεξης);
– Λέει πολλά ψέματα και παρουσιάζει έντονη μυστικοπάθεια;
– Παρουσιάζονται ανεξήγητες απώλειες χρημάτων ή αντικειμένων από το σπίτι;
– Παρουσιάζονται ασυνήθιστες μυρωδιές, λεκέδες ή σημάδια στο σώμα, τα ρούχα ή στο δωμάτιό του;
– Έχετε βρει ασυνήθιστη σκόνη, χάπια, κομμάτια αλουμινόχαρτο, πλαστικά καλαμάκια, χαρτάκια για τσιγάρο, βελόνες ή σύριγγες;
Αν οι υποψίες μας ότι κάτι δεν πάει καλά με το παιδί μας μάς δημιουργούν ανησυχία, τότε το καλύτερο που έχουμε να κάνουμε είναι να αποτανθούμε σε ένα από τα Κέντρα Πρόληψης της περιοχής μας, για να πάρουμε βοήθεια. Τα κέντρα αυτά λειτουργούν σε συνεργασία του ΟΚΑΝΑ με φορείς της Τοπικής Αυτοδιοίκησης, έχουν καταρτισμένο και έμπειρο προσωπικό, παρέχουν τις υπηρεσίες τους δωρεάν και με απόλυτη εχεμύθεια».1Από το βιβλίο του Φαίδωνα Καλοτεράκη, Η αγάπη στο τέλος (εκδόσεις «Αρχονταρίκι»).
Η εξάρτηση σε παγιδεύει μέσα σε ψέματα. Αντίθετα, ο Θεός μπορεί να σε οδηγήσει στην αλήθεια. Ο Χριστός είπε: «Αν εσείς αποδειχτείτε υπάκουοι στον λόγο μου, τότε θα είστε πραγματικά μαθητές μου· θα γνωρίσετε την αλήθεια, και η αλήθεια θα σας ελευθερώσει».2Κατά Ιωάννην ευαγγέλιο 8.31-32: Ἐὰν ὑμεῖς μείνητε ἐν τῷ λόγῳ τῷ ἐμῷ, ἀληθῶς μαθηταί μού ἐστε, καὶ γνώσεσθε τὴν ἀλήθειαν, καὶ ἡ ἀλήθεια ἐλευθερώσει ὑμᾶς. Αυτοί που άκουσαν τον Ιησού Χριστό να λέει αυτά τα λόγια προσβλήθηκαν και Του απάντησαν: «Εμείς ποτέ δεν υπήρξαμε δούλοι κανενός· πώς εσύ λες, “θα απελευθερωθείτε;”».3Κατά Ιωάννην ευαγγέλιο 8.33: Άπεκρίθησαν αὐτῷ· Σπέρμα Ἀβραάμ ἐσμεν καὶ οὐδενὶ δεδουλεύκαμεν πώποτε· πῶς σὺ λέγεις ὅτι Ἐλεύθεροι γενήσεσθε; Και τότε ο Χριστός τους εξήγησε ότι οι άνθρωποι είναι σκλάβοι της αμαρτίας, αλλά Εκείνος μπορεί να τους απελευθερώσει.4Κατά Ιωάννην ευαγγέλιο 8.34: Ἀπεκρίθη αὐτοῖς ὁ Ἰησοῦς· Ἀμὴν ἀμὴν λέγω ὑμῖν ὅτι πᾶς ὁ ποιῶν τὴν ἁμαρτίαν δοῦλός ἐστι τῆς ἁμαρτίας.
Η αμαρτία όχι μόνο μας σκλαβώνει, αλλά μας απομακρύνει και από τον Θεό. Κανείς δεν είναι τέλειος. Κανείς δεν είναι αρκετά ενάρετος μπροστά στον Θεό. «Όλοι εμείς πλανιόμασταν σαν πρόβατα· είχε πάρει καθένας μας τον δικό του δρόμο».5Ησαΐας 53.6: Πάντες ὡς πρόβατα ἐπλανήθημεν, ἄνθρωπος τῇ ὁδῷ αὐτοῦ ἐπλανήθη. Όλοι είμαστε άξιοι της κρίσης και της τιμωρίας του Θεού. Όμως ο Θεός, που είναι άγιος και στοργικός, μας έδωσε λύση για την αμαρτία μας, έτσι ώστε εμείς να μην καταδικαστούμε γι’ αυτήν. Εκείνος προσωπικά πήρε την τιμωρία για όλες μας τις αμαρτίες επάνω Του. Ο Ιησούς Χριστός, ο Υιός του Θεού, βασανίστηκε και πέθανε στον σταυρό για τις αμαρτίες μας, για να μπορέσουμε εμείς να βρούμε συγχώρεση. Τρεις ημέρες αργότερα ο Χριστός αναστήθηκε, όπως το είχε προαναγγείλει. Και τώρα Εκείνος σού προσφέρει μια βιωματική σχέση μαζί Του. Ένα από τα πιο εκπληκτικά χωρία της Αγίας Γραφής είναι το εξής: «Αν ομολογούμε τις αμαρτίες μας, ο Θεός, που είναι αξιόπιστος και δίκαιος, θα συγχωρήσει τις αμαρτίες μας και θα μας καθαρίσει από κάθε άδικη πράξη».6Α´ Επιστολή Ιωάννου 1.9: Ἐὰν ὁμολογῶμεν τὰς ἁμαρτίας ἡμῶν, πιστός ἐστι καὶ δίκαιος, ἵνα ἀφῇ ἡμῖν τὰς ἁμαρτίας καὶ καθαρίσῃ ἡμᾶς ἀπὸ πάσης ἀδικίας.
Η πιο σημαντική σχέση
Στην αναζήτησή σου για στοργή και αγάπη, η εξάρτηση είναι ένα κενό υποκατάστατο της αληθινής αγάπης. Ο Θεός μάς δημιούργησε, και η ανάγκη μας για αγάπη μπορεί να καλυφθεί από τον Θεό με τον καλύτερο τρόπο. «Τόσο πολύ αγάπησε ο Θεός τον κόσμο, ώστε παρέδωσε στον θάνατο τον μονογενή Του Υιό, για να μη χαθεί όποιος πιστεύει σ’ Αυτόν, αλλά να έχει ζωή αιώνια».7Κατά Ιωάννην ευαγγέλιο 3.16: Οὕτω γὰρ ἠγάπησεν ὁ Θεὸς τὸν κόσμον, ὥστε τὸν Υἱὸν αὐτοῦ τὸν μονογενῆ ἔδωκεν, ἵνα πᾶς ὁ πιστεύων εἰς αὐτὸν μὴ ἀπόληται, ἀλλ’ ἔχῃ ζωὴν αἰώνιον. Σε αντίθεση με το σκοτάδι και την καταστροφή που μπορεί να φέρει η εξάρτηση στη ζωή των ανθρώπων, ο Χριστός είπε: «Ήρθα για να έχουν (τα πρόβατά μου) ζωή, και μάλιστα ζωή περίσσια».8Κατά Ιωάννην ευαγγέλιο 10.10: Ἐγὼ ἦλθον ἵνα ζωὴν ἔχωσι καὶ περισσὸν ἔχωσιν. Ο Θεός σού προσφέρει τη συγχώρεσή Του μέσα από μια βιωματική σχέση μαζί Του. Θέλεις να Του ζητήσεις να σε συγχωρήσει και να έρθει στη ζωή σου; Μπορείς να εκφράσεις την επιθυμία σου με λόγια προσευχής παρόμοια με αυτά:
«Χριστέ μου, ξέρω την αμαρτία μου, και ξέρω πως κι Εσύ τη γνωρίζεις. Μετανοώ, και Σου ζητάω να με συγχωρήσεις και να με εξαγνίσεις. Σ’ ευχαριστώ που θυσιάστηκες στον σταυρό για τις αμαρτίες μου. Σου ζητώ τώρα να έρθεις στη ζωή μου, και ν’ αρχίσεις να επιδράς σ’ αυτήν. Καθοδήγησε τη ζωή μου όπως Εσύ γνωρίζεις καλύτερα. Σ’ ευχαριστώ για τη συγχώρεσή Σου και για τον ερχομό Σου στη ζωή μου».
Ο Μακάριος ο Αιγύπτιος γράφει: «Ας υποδεχτούμε λοιπόν τον Θεό και Κύριο, τον αληθινό θεραπευτή, που είναι ο μόνος ικανός να έρθει και να γιατρέψει τις ψυχές μας, καθώς έχει ταλαιπωρηθεί πολύ για χάρη μας. Γιατί χτυπάει πάντοτε τις πόρτες των καρδιών μας, για να Του ανοίξουμε και να μπει να ξεκουραστεί στις ψυχές μας, και να Του πλύνουμε και να Του αλείψουμε τα πόδια, και να κάνει το κατοικητήριό Του σ’ εμάς… Και πάλι αλλού λέει: “Δες με, στέκομαι μπροστά στην πόρτα και χτυπώ. Αν κάποιος ακούσει τη φωνή μου και μ’ ανοίξει την πόρτα, θα μπω μέσα”. Άλλωστε γι’ αυτό υπέμεινε πολλά πάθη, προσφέροντας το σώμα Του σε θάνατο και εξαγοράζοντάς μας από τη δουλεία, για να έρθει στην ψυχή μας και να κάνει το κατοικητήριό Του σ’ αυτήν».9Μακάριος Αιγύπτιος, Ὁμιλίαι πνευματικαί, Ὁμιλία 30.132-141 Dörries – Klostermann – Krüger: Προσδεχώμεθα τοίνυν τὸν Θεὸν καὶ Κύριον, τὸν ἀληθινὸν θεραπευτήν, ὃς μόνος δυνατός ἐστιν ἐλθὼν ἰάσασθαι τὰς ψυχὰς ἡμῶν, κεκοπιακὼς πολλὰ δι’ ἡμᾶς. κρούει γὰρ ἀεὶ τὰς θύρας τῶν καρδιῶν ἡμῶν, ἵνα ἀνοίξωμεν αὐτῷ καὶ εἰσελθὼν ἀναπαῇ εἰς τὰς ψυχὰς ἡμῶν, καὶ νίψωμεν καὶ ἀλείψωμεν αὐτοῦ τοὺς πόδας, καὶ μονὴν παρ’ ἡμῖν ποιήσῃ… καὶ πάλιν ἀλλαχοῦ λέγει· «ἰδοὺ ἕστηκα ἐπὶ τὴν θύραν καὶ κρούω. ἐάν τις ἀνοίξῃ μοι, καὶ εἰσελεύσομαι πρὸς αὐτόν» [Αποκ. 3.20]. διὰ τοῦτο γὰρ πολλὰ παθεῖν ὑπέμεινε, δοὺς τὸ ἑαυτοῦ σῶμα εἰς θάνατον καὶ ἐξαγοράσας ἡμᾶς τῆς δουλείας, ἵνα ἐλθὼν ἐν τῇ ψυχῇ ἡμῶν μονὴν ποιήσῃ παρ’ αὐτῇ.
