Χαρακτηριστικά του Θεού

Ο Ιωάννης ο Δαμασκηνός γράφει: «“Κανείς ποτέ δεν είδε τον Θεό. Μόνο ο μονογενής Υιός, που είναι μέσα στην αγκαλιά του Πατέρα, εκείνος μας Τον έκανε γνωστό”. Η θεότητα λοιπόν δεν μπορεί να περιγραφεί και να κατανοηθεί. “Κανένας δεν γνωρίζει πραγματικά τον Πατέρα, παρά μόνο ο Υιός, ούτε τον Υιό, παρά μόνο ο Πατέρας”. Και το Άγιο Πνεύμα γνωρίζει τα σχετικά με τον Θεό, όπως το πνεύμα του ανθρώπου γνωρίζει τα σχετικά με τον άνθρωπο. Έπειτα όμως από την πρώτη και ευλογημένη φύση (των πρωτοπλάστων) κανείς ποτέ δεν γνώρισε τον Θεό, παρά μόνο εκείνος στον οποίο ο Ίδιος αποκαλύφθηκε».¹ Ιωάννης Δαμασκηνός, Ἔκδοσις ἀκριβὴς τῆς ὀρθοδόξου πίστεως 1.6-11 Kotter, Patristische Texte und Studien 12: «Θεὸν οὐδεὶς ἑώρακε πώποτε. Ὁ μονογενὴς Υἱὸς ὁ ὢν ἐν τοῖς κόλποις τοῦ Πατρός, αὐτὸς ἐξηγήσατο» [Ιωάν. 1.18]. Ἄρρητον οὖν τὸ θεῖον καὶ ἀκατάληπτον. «Οὐδεὶς γὰρ ἐπιγινώσκει τὸν Πατέρα εἰ μὴ ὁ Υἱός, οὐδὲ τὸν Υἱὸν εἰ μὴ ὁ Πατήρ» [Ματθ. 11.27]. Καὶ τὸ Πνεῦμα δὲ τὸ Ἅγιον οὕτως οἶδε τὰ τοῦ Θεοῦ, ὡς τὸ πνεῦμα τοῦ ἀνθρώπου οἶδε τὰ ἐν αὐτῷ [Α´ Κορινθ. 2.11]. Μετὰ δὲ τὴν πρώτην καὶ μακαρίαν φύσιν οὐδεὶς ἔγνω ποτὲ τὸν Θεόν, εἰ μὴ ᾧ αὐτὸς ἀπεκάλυψεν.

Επομένως μπορούμε να γνωρίσουμε τον Θεό, όπως Εκείνος μας αποκαλύπτεται μέσω του Ιησού Χριστού, σύμφωνα με όσα καταγράφονται στα εμπνευσμένα από τον Θεό ιερά κείμενα, τα οποία καταγράφουν κάποια από τα χαρακτηριστικά του Θεού.

Αιώνιος, Αναλλοίωτος και Παντοδύναμος Δημιουργός

Ο Ιωάννης ο Δαμασκηνός γράφει: «Και γνωρίζουμε λοιπόν και ομολογούμε ότι υπάρχει Θεός χωρίς αρχή, χωρίς τέλος, αιώνιος και παντοτινός, χωρίς να έχει δημιουργηθεί, αμετάβλητος, αναλλοίωτος, ενιαίος, αμιγής, χωρίς σώμα, αόρατος, ανέγγιχτος, απεριόριστος, άπειρος, χωρίς καθορισμένα όρια, ασύλληπτος, ακατάληπτος, καλός, δίκαιος, παντοδύναμος, δημιουργός όλων των δημιουργημάτων, παντοκράτορας, επιτηρητής των πάντων, φροντιστής, εξουσιαστής, κριτής των πάντων».²Ιωάννης Δαμασκηνός, Ἔκδοσις ἀκριβὴς τῆς ὀρθοδόξου πίστεως 2.10-15 Kotter, Patristische Texte und Studien 12: Ὅτι μὲν οὖν ἐστι Θεὸς ἄναρχος, ἀτελεύτητος, αἰώνιός τε καὶ ἀίδιος, ἄκτιστος, ἄτρεπτος, ἀναλλοίωτος, ἁπλοῦς, ἀσύνθετος, ἀσώματος, ἀόρατος, ἀναφής, ἀπερίγραπτος, ἄπειρος, ἀπερίληπτος, ἀκατάληπτος, ἀπερινόητος, ἀγαθός, δίκαιος, παντοδύναμος, πάντων κτισμάτων δημιουργός, παντοκράτωρ, παντεπόπτης, πάντων προνοητής, ἐξουσιαστής, κριτής, καὶ γινώσκομεν καὶ ὁμολογοῦμεν.  Ο αιώνιος και αναλλοίωτος Θεός είναι ο Παντοδύναμος Δημιουργός του σύμπαντος, το οποίο συνεχίζει να διατηρεί στην ύπαρξη και να φροντίζει.

Πανάγαθος

Ο Ιωάννης ο Δαμασκηνός γράφει: «Ο καλός και πανάγαθος και υπέρμετρα καλοσυνάτος Θεός, που είναι ολόκληρος καλοσύνη, εξαιτίας του υπέρμετρου πλούτου της καλοσύνης Του, δεν άντεξε να είναι μόνο του το καλό, δηλαδή η φύση Του, χωρίς να συμμετέχει σ’ αυτό κανείς άλλος».³ Ιωάννης Δαμασκηνός, Ἔκδοσις ἀκριβὴς τῆς ὀρθοδόξου πίστεως 86.2-4 Kotter, Patristische Texte und Studien 12: Ὁ ἀγαθὸς καὶ πανάγαθος καὶ ὑπεράγαθος Θεός, ὁ ὅλος ὢν ἀγαθότης, διὰ τὸν ὑπερβάλλοντα πλοῦτον τῆς αὐτοῦ ἀγαθότητος οὐκ ἠνέσχετο μόνον εἶναι τὸ ἀγαθὸν ἤτοι τὴν ἑαυτοῦ φύσιν ὑπὸ μηδενὸς μετεχόμενον. Γι’ αυτό δημιούργησε όχι μόνο το σύμπαν, αλλά και τον άνθρωπο, ώστε το δημιούργημά Του να απολαμβάνει τη συμμετοχή του στη θεϊκή καλοσύνη και ευδαιμονία.

Θεός αγάπης και ελευθερίας

Όταν ο Θεός δημιούργησε τον άνθρωπο, ήθελε να έχει μαζί Του μια στενή σχέση αγάπης. Ωστόσο δεν είναι δυνατόν να υπάρξει σχέση αγάπης, χωρίς να υπάρχει ελευθερία, και χωρίς να υπάρχει η δυνατότητα επιλογής. Η αγάπη δεν μπορεί να λειτουργήσει αναγκαστικά και υποχρεωτικά. Ο Θεός έδωσε στον άνθρωπο την ελευθερία και τη δυνατότητα να επιλέξει αν θα εμπιστευόταν τον Θεό και τον λόγο Του, και αν θα Τον υπάκουε από αγάπη, ή αν θα αδιαφορούσε για τα λόγια του Θεού, δείχνοντας εμπιστοσύνη σε όποιον του έλεγε κάτι αντίθετο από αυτό που του είχε πει ο Θεός. Μια απαγόρευση λοιπόν θα έδινε στους πρωτοπλάστους την ευκαιρία να συνειδητοποιήσουν αν πραγματικά αγαπούν τον Θεό, και αν επιλέγουν ελεύθερα να κάνουν το θέλημά Του, έχοντας την ελευθερία της επιλογής να κάνουν ακριβώς το αντίθετο, παρόλο που ο Θεός, μέσα στην αγάπη Του, τους είχε προειδοποιήσει για τις συνέπειες της ενδεχόμενης παρακοής τους.

Θεός άγιος, δίκαιος και συγχωρητικός

Ο Θεός συνέχισε να αγαπά τον άνθρωπο και μετά την παρακοή και την πτώση του. Ο άγιος και δίκαιος Θεός έπρεπε να τιμωρήσει την αμαρτία, αλλά ως Θεός αγάπης αγαπούσε τον αμαρτωλό άνθρωπο. Χρειαζόταν λοιπόν να τιμωρηθεί η αμαρτία, χωρίς να χρειαστεί να τιμωρηθεί αιώνια ο αμαρτωλός άνθρωπος. Γι’ αυτό προσφέρθηκε ο Υιός του Θεού, ο Ιησούς Χριστός, να δεχτεί επάνω Του την τιμωρία της ανθρώπινης αμαρτίας, ώστε από τη μια μεριά να ικανοποιηθεί η δικαιοσύνη του Θεού, και από την άλλη να υπάρξει δρόμος σωτηρίας για τον μετανοημένο αμαρτωλό, ώστε να μπορέσει ο άνθρωπος να ζήσει αιώνια μέσα στη θεϊκή μακαριότητα, για την οποία ο Θεός τον είχε δημιουργήσει. Ωστόσο, ακόμη και μετά από την απολυτρωτική θυσία του Χριστού, ο άνθρωπος είναι ελεύθερος να αποδεχτεί για τον εαυτό του τη θυσία αυτή με μετάνοια και πίστη, ή να την απορρίψει αδιαφορώντας για το αιώνιο μέλλον του.

Θεός προσιτός

Ο Κύριλλος Αλεξανδρείας γράφει: «Ο Θεός λοιπόν, που ήταν απρόσιτος μέσω της λατρείας που προέβλεπε ο νόμος, θα μπορούσε να γίνει προσιτός μόνο μέσω του Χριστού».⁴Κύριλλος Αλεξανδρείας, Γλαφυρὰ εἰς τὴν Ἔξοδον 2.2.2 Patrologia Graeca 69.441.42-44: Ἀπρόσιτος οὖν διὰ νομικῆς λατρείας ὁ Θεός, προσιτὸς δ’ ἂν γένοιτο διὰ μόνου Χριστοῦ. Ο Θεός έγινε προσιτός στον άνθρωπο μέσω της απολυτρωτικής θυσίας του Ιησού Χριστού, που θυσιάστηκε στη θέση του καθενός αμαρτωλού ανθρώπου, πληρώνοντας την ποινή για τις ανθρώπινες αμαρτίες επάνω στον σταυρό, ώστε να δώσει σε κάθε άνθρωπο τη δυνατότητα να αποκαταστήσει τη σχέση του με τον Θεό με μετάνοια, πίστη και συνειδητή αποδοχή της απολυτρωτικής αυτής θυσίας.