Μια εμπειρία κοινή για ολόκληρη την ανθρωπότητα όλων των εποχών είναι ο θάνατος. Είναι κάτι που κάθε άνθρωπος πρέπει να αντιμετωπίσει. Ο θάνατος είναι ο κοινός παρονομαστής στη ζωή όλων των ανθρώπων, πλούσιων και φτωχών, ισχυρών και αδύναμων, αρχόντων και υπηκόων, σοφών και ανόητων, καλλιεργημένων και ακαλλιέργητων.
Ο Επιφάνιος, επίσκοπος Κωνσταντίας (δηλαδή Σαλαμίνας της Κύπρου), γράφει: «Είναι καθορισμένο για όλους το να τελειώσουν τη ζωή τους και να χωριστούν οι ψυχές τους από τα σώματά τους». 1Επιφάνιος Κωνσταντίας, Κατὰ αἱρέσεων τὸ ἐπικληθὲν Πανάριον 64.62 Holl, II σ. 498.14-15: Πᾶσι κεῖται τὸ τελευτῆσαι καὶ χωρισθῆναι τὰς ψυχὰς αὐτῶν ἀπὸ τῶν σωμάτων.
Το αναπόφευκτο του θανάτου, σε συνδυασμό με την αβεβαιότητα για το αν υπάρχει ζωή μετά από αυτόν, προκαλεί φόβο σε πολλούς ανθρώπους. Επιχειρώντας να απομακρύνουμε χρονικά τον θάνατο όσο είναι δυνατό, αγωνιζόμαστε σκληρά για να επιβραδύνουμε τη διαδικασία της γήρανσης, αναζητώντας τρόπους με τους οποίους θα μπορέσουμε να παρατείνουμε τη ζωή μας.
Ωστόσο υπάρχει ένα ιστορικό γεγονός που μπορεί να μας βοηθήσει να αλλάξουμε τον τρόπο με τον οποίο αντιμετωπίζουμε τον θάνατο. Το γεγονός αυτό είναι η Ανάσταση του Ιησού Χριστού από τους νεκρούς, ένα γεγονός τεκμηριωμένο με ιστορικά δεδομένα τα οποία δεν αφήνουν κανένα περιθώριο αμφιβολίας.2Βλ. την ενότητα «Η ζωή του Ιησού Χριστού». Με την Ανάσταση του Ιησού Χριστού νικήθηκε ο θάνατος, και ανοίχτηκε η προοπτική της ανάστασης και της αιώνιας ζωής για τους ανθρώπους.
Ο απόστολος Παύλος γράφει: «Η αλήθεια όμως είναι πως ο Χριστός έχει αναστηθεί, κάνοντας την αρχή για την ανάσταση όλων των νεκρών. Γιατί, όπως ο θάνατος ήρθε στον κόσμο από έναν άνθρωπο, έτσι από έναν άνθρωπο ήρθε και η ανάσταση των νεκρών. Όπως πεθαίνουν όλοι εξαιτίας της συγγένειας με τον Αδάμ, έτσι, χάρη στη συγγένεια με τον Χριστό, όλοι θα ξαναπάρουν ζωή. Ο καθένας με τη σειρά του: πρώτος αναστήθηκε ο Χριστός, έπειτα θ’ αναστηθούν όσοι είναι δικοί Του, την ημέρα της παρουσίας Του».3Α´ Επιστολή προς Κορινθίους 15.20-23: Νυνὶ δὲ Χριστὸς ἐγήγερται ἐκ νεκρῶν, ἀπαρχὴ τῶν κεκοιμημένων ἐγένετο. ἐπειδὴ γὰρ δι’ ἀνθρώπου ὁ θάνατος, καὶ δι’ ἀνθρώπου ἀνάστασις νεκρῶν. ὥσπερ γὰρ ἐν τῷ Ἀδὰμ πάντες ἀποθνῄσκουσιν, οὕτως καὶ ἐν τῷ Χριστῷ πάντες ζῳοποιηθήσονται. ἕκαστος δὲ ἐν τῷ ἰδίῳ τάγματι· ἀπαρχὴ Χριστός, ἔπειτα οἱ τοῦ Χριστοῦ ἐν τῇ παρουσίᾳ αὐτοῦ.
Και λίγο πιο κάτω: «Θα σας αποκαλύψω ένα μυστήριο: δεν θα πεθάνουμε όλοι· θα μεταμορφωθούμε όμως όλοι, σε μια στιγμή, όσο θέλει το μάτι για ν’ ανοιγοκλείσει, όταν ηχήσει η σάλπιγγα των έσχατων καιρών. Θ’ ακουστεί ο ήχος της σάλπιγγας, κι αμέσως οι νεκροί θα επιστρέψουν στη ζωή άφθαρτοι, κι εμείς οι ζωντανοί θ’ αλλάξουμε το παλιό με ένα νέο σώμα. Πρέπει αυτό που είναι φθαρτό να μεταμορφωθεί σε άφθαρτο, κι αυτό που είναι θνητό να γίνει αθάνατο. Όταν αυτό το φθαρτό μεταμορφωθεί σε άφθαρτο και το θνητό μεταμορφωθεί σε αθάνατο, τότε θα πραγματοποιηθεί ο λόγος της Γραφής: Ο θάνατος αφανίστηκε· η νίκη είναι πλήρης! Θάνατε, πού είναι το κεντρί της δύναμής σου; Άδη, πού είναι η νίκη σου; Τη δύναμη να πληγώνει θανάσιμα την παίρνει ο θάνατος από την αμαρτία, κι η αμαρτία παίρνει τη δύναμή της από τον νόμο. Ας ευχαριστήσουμε όμως τον Θεό, που μας χάρισε τη νίκη διά του Κυρίου μας Ιησού Χριστού».4Α´ Επιστολή προς Κορινθίους 15.51-57: Ἰδοὺ μυστήριον ὑμῖν λέγω· πάντες μὲν οὐ κοιμηθησόμεθα, πάντες δὲ ἀλλαγησόμεθα, ἐν ἀτόμῳ, ἐν ῥιπῇ ὀφθαλμοῦ, ἐν τῇ ἐσχάτῃ σάλπιγγι· σαλπίσει γάρ, καὶ οἱ νεκροὶ ἐγερθήσονται ἄφθαρτοι, καὶ ἡμεῖς ἀλλαγησόμεθα. δεῖ γὰρ τὸ φθαρτὸν τοῦτο ἐνδύσασθαι ἀφθαρσίαν καὶ τὸ θνητὸν τοῦτο ἐνδύσασθαι ἀθανασίαν. ὅταν δὲ τὸ φθαρτὸν τοῦτο ἐνδύσηται ἀφθαρσίαν καὶ τὸ θνητὸν τοῦτο ἐνδύσηται ἀθανασίαν, τότε γενήσεται ὁ λόγος ὁ γεγραμμένος· Κατεπόθη ὁ θάνατος εἰς νῖκος. ποῦ σου, θάνατε, τὸ κέντρον; ποῦ σου, ᾅδη, τὸ νῖκος; τὸ δὲ κέντρον τοῦ θανάτου ἡ ἁμαρτία, ἡ δὲ δύναμις τῆς ἁμαρτίας ὁ νόμος. τῷ δὲ Θεῷ χάρις τῷ διδόντι ἡμῖν τὸ νῖκος διὰ τοῦ Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ.
Επομένως μπορεί κανείς να αντιμετωπίζει τον θάνατο χωρίς φόβο, όταν έχει αποκαταστήσει μια βιωματική σχέση με τον Θεό. Η αποκατάσταση της βιωματικής αυτής σχέσης αρχίζει, όταν κάποιος, με την ελεύθερη βούλησή του, που οι Πατέρες της Εκκλησίας ονομάζουν «το αυτεξούσιο», αποφασίσει να μετανοήσει για την απομάκρυνσή του από τον Θεό, και να επιστρέψει σ’ Αυτόν, πιστεύοντας και αποδεχόμενος την απολυτρωτική θυσία του Ιησού Χριστού για τις αμαρτίες του. Για τον άνθρωπο που ζήτησε ειλικρινά από τον Θεό να συγχωρήσει τις αμαρτίες του, και προσκάλεσε τον Ιησού Χριστό να έρθει και να κυριαρχήσει στη ζωή του, ο θάνατος είναι πια ένας νικημένος εχθρός.
Ο Ιωάννης ο Χρυσόστομος γράφει: «Αν είσαι Χριστιανός, πίστευε στον Χριστό. Αν πιστεύεις στον Χριστό, δείξε μου την πίστη σου μέσα από τα έργα σου. Και πώς θα δείξεις την πίστη σου μέσα από τα έργα σου; Αν δεν λογαριάζεις τον θάνατο. Άλλωστε και σ’ αυτό διαφέρουμε από όσους δεν πιστεύουν. Γιατί εκείνοι με το δίκιο τους φοβούνται τον θάνατο, καθώς δεν έχουν ελπίδα ανάστασης. Εσύ όμως, που βαδίζεις σε καλύτερο δρόμο, και έχεις τη δυνατότητα να στοχάζεσαι για την ελπίδα που υπάρχει εκεί, τι λογής δικαιολογία θα μπορούσες να έχεις, αν από τη μια μεριά έχεις πεποίθηση στην ανάσταση, και από την άλλη φοβάσαι τον θάνατο όπως εκείνοι που δεν πιστεύουν στην ανάσταση;».5Ιωάννης Χρυσόστομος, Εἰς τοὺς ἀνδριάντας ὁμιλίαι ἐν Ἀντιοχείᾳ λεχθεῖσαι, Ὁμιλία 5.2 (Patrologia Graeca 49.71.46-57): Εἰ Χριστιανὸς εἶ, πίστευε τῷ Χριστῷ· εἰ πιστεύεις τῷ Χριστῷ, διὰ τῶν ἔργων ἐπίδειξόν μοι τὴν πίστιν. Πῶς δὲ ἐπιδείξῃ διὰ τῶν ἔργων τὴν πίστιν; Ἐὰν καταφρονῇς θανάτου. Καὶ γὰρ καὶ ταύτῃ διεστήκαμεν τῶν ἀπίστων. Ἐκεῖνοι μὲν γὰρ καλῶς φοβοῦνται τὸν θάνατον, ἀναστάσεως γὰρ ἐλπίδα οὐκ ἔχουσι· σὺ δὲ ὁ πρὸς βελτίονα ὁδεύων ὁδὸν, καὶ περὶ τῆς ἐλπίδος τῆς ἐκεῖ φιλοσοφεῖν ἔχων, ποίαν ἂν ἔχοις συγγνώμην, περὶ ἀναστάσεως μὲν θαρρῶν, ὁμοίως δὲ τοῖς ἀπιστοῦσι τῇ ἀναστάσει τὸν θάνατον δεδοικώς;
Ο θάνατος για τον συνειδητό πιστό Χριστιανό αποτελεί την αρχή μιας νέας καλύτερης ζωής στην άμεση παρουσία του Θεού. Γι’ αυτό και ο απόστολος Παύλος γράφει: «Γιατί για μένα το να ζω σημαίνει ζωή με τον Χριστό, και το να πεθάνω είναι κέρδος. Αφού όμως η ζωή μου σ’ αυτόν τον κόσμο μού δίνει την ευκαιρία για ένα καρποφόρο έργο, δεν ξέρω τι να διαλέξω. Και τα δύο με συνεπαίρνουν: Από τη μια μεριά, επιθυμώ να φύγω απ’ αυτόν τον κόσμο και να είμαι μαζί με τον Χριστό, που είναι το καλύτερο απ’ όλα· από την άλλη όμως το να παραμείνω στη ζωή είναι πιο απαραίτητο για σας».6Επιστολή προς Φιλιππησίους 1.21-24: Ἐμοὶ γὰρ τὸ ζῆν Χριστὸς καὶ τὸ ἀποθανεῖν κέρδος. εἰ δὲ τὸ ζῆν ἐν σαρκί, τοῦτό μοι καρπὸς ἔργου, καὶ τί αἱρήσομαι οὐ γνωρίζω. συνέχομαι δὲ ἐκ τῶν δύο, τὴν ἐπιθυμίαν ἔχων εἰς τὸ ἀναλῦσαι καὶ σὺν Χριστῷ εἶναι, πολλῷ γὰρ μᾶλλον κρεῖσσον· τὸ δὲ ἐπιμένειν ἐν τῇ σαρκὶ ἀναγκαιότερον δι’ ὑμᾶς.
Επομένως η ελπίδα της ανάστασης και της αιώνιας ζωής στην άμεση παρουσία του Θεού είναι αυτό που κάνει τον συνειδητό πιστό Χριστιανό όχι μόνο να μη φοβάται τον θάνατο, αλλά και να έχει και χαρά για όσα τον περιμένουν μετά την εμπειρία του θανάτου.
Ο Εφραίμ ο Σύρος γράφει: «Αν είσαι προσκολλημένος στον Θεό με όλη σου την ψυχή, δεν θα φοβηθείς κάποτε την ώρα του θανάτου, αλλά μάλλον ο θάνατος και ο αποχωρισμός του σώματος θα γίνει για σένα αιτία χαράς».7Εφραίμ Σύρος, Περὶ κατανύξεως, σ. 383.10-11 Φραντζολάς, Ὁσίου Ἐφραίμ τοῦ Σύρου ἔργα 1: Ἂν πρόσκεισαι τῷ Θεῷ ἐξ ὅλης σου τῆς ψυχῆς, οὐ μὴ φοβηθῇς ποτε τὴν ὥραν τοῦ θανάτου, ἀλλὰ μᾶλλον θάνατος καὶ χωρισμὸς σώματος χαρά σοι γενήσεται.
